Historia
Pierwsza wzmianka o ziemiach, na których leżą Pionki pochodzi z 1391r. (czasy panowania Władysława Jagiełły).
Na terenach nad rzeką Zagożdżonką istniały w przeszłości dwie wioski Zagożdżon i Pionki.
Początki wsi Pionki i wsi Zagożdżon (XIV - XVIII wiek)
Początek osady wiąże się z dwoma młynami i ich właścicielami: Pianki (Pijanka, Piąki, Pijąka, Pionka) i Zagożdżon (Zagwozdzon, Zagwózdzon, Zagozdzon). Owe młyny usytuowane były na rzece Zagożdżonce (wcześniejsze nazwy Czarna, Kocielnica, Mironica). Pierwszy po-łożony był przy Stawie Górnym, drugi na ulicy Zwoleńskiej, koło nieistniejącego Stawu Dol-nego. Pierwsza wzmianka o młynach Pianka i Zagożdżon pochodzi z roku 1391.
1467 rok - na podstawie legendarnych wzmianek, zamieszczonych w pracy ks. J. Wiśniewskiego pt. "Dekanat kozienicki" dowiadujemy się: Że w dniu narodzin przyszłego króla Zygmunta I Starego (1 stycznia 1467) w pobliżu osad młyńskich (Zagożdżon i Pionka) polował król Kazimierz Jagiellończyk , zaś na pamiątkę jego bytności w pobliżu młyna Zagożdżon ustawiono 2 kamienie, które stoją tam po dzień dzisiejszy.
1554 rok - dokument pt. "Popisywanie dochodów starostwa radomskiego", z którego dowiadujemy się, że w młynie Pionka znajdowała się tzw. piła (tartak napędzany wodą) oraz o istnieniu stawu i młyna w Zagożdżonie.
1564 rok - lustracja dóbr królewskich. Ze sprawozdania sporządzonego po lustracji dowiadu-jemy się, że na rzece Koczyelnycza istnieje młyn nazwany Pyianka.
1606 rok - 8 maja - Maciej Zagożdżon i jego żona Katarzyna otrzymali przywilej od króla Zygmunta III Wazy.
1615 rok - pierwsza lustracja ekonomii kozienickiej. Dowiadujemy się z niej, że w młynach Pianka i Zagożdżon znajdowały się piły czyli tartaki, które przyczyniały się do znacznego przetrzebienia miejscowych lasów.
1629 rok - kolejna lustracja. Określiła ona dokładniej charakter i wymiar pańszczyzny, jaką musieli odrabiać Zagożdżonowie i Piankowie na rzecz folwarku w Jedlnej.
1655-1660 (Potop szwedzki) - dobra królewskie w Puszczy uległy znacznym zniszczeniom. Spowodowane to było najazdem wojsk szwedzkich, siedmiogrodzkich i kozackich.
1660 rok - kolejna lustracja, która wykazała, iż młyny Pianka i Zagożdżon nie ucierpiały pod-czas potopu szwedzkiego.
1706 rok - ks. Gacki podaje iż w tym roku Zagożdżonowie i Pionkowie utracili swoje prawa do dzierżawy młynów , które wystawiono na licytację.
1718 rok - inwentarz ekonomii, z którego dowiadujemy się że młyn Pionka był "spustoszały", a na jego miejscu wybudowano tartak, który prowadził Wojtek Świętek, kołodziej. Oprócz młyna zniszczeniu uległ także staw Pionka, na którym należało poprawić groblę.
1721 rok - kolejny inwentarz, z którego dowiadujemy się, że "Młyn Nr3 Zagwozdzon nazwa-ny niedawno reperowany". W tym samym roku zaprzestał pracy nowo wybudowany młyn (na miejscu młyna Pionka).
1729 rok - lustracja z tego roku wykazała, że zarówno młyn jak i tartak Zagożdżon były niedawno remontowane i znajdowały się w bardzo dobrym stanie. Natomiast staw Pionka był zanieczyszczony.
Osiedle
1739 rok - lustracja podała, że pogorszył się stan młyna i tartaku Zagożdżon. W lustracji tej znajduje się również zapis, iż obok młyna stały trzy chałupy młynarskie oraz karczma. Pogorszył się również stan młyna Pijąka, obok którego stała tylko jedna chałupa dla młynarza.
1744 rok - tartak Pionka (ciągle nieczynny) został gruntownie odbudowany.
1745 rok - lustracja przekazała informacje na temat odbudowanego od podstaw młyna Zagoż-dżon. Młyn ten obsługiwali młodzi Zagożdżonowie.
1775 rok - po raz pierwszy osadę młyńską Zagożdżon określono mianem wioski.
1778 rok - w Zagożdżonie znajdowała się karczma, browarek oraz nowy młyn. W Pionkach w miejscu młyna istniał nadal tartak znajdujący się w dobrym stanie. Obok znajdowała się chałupa zawodnika, tzn. chłopa obsługującego tartak. Mieszkał tam Woytek Pionka. W Zagoż-dżonie mieszkali (wraz z rodzinami): Antek Warchoł (młynarz) Krzysztof Kiełb, Jakub Zagożdżon, Woytek Kiełb, Staniek Warchoł (wójt).
1784 rok -młyn w Zagożdżonie przeszedł pod zarząd administracji królewskiej.W tym czasie w Pionkach istniał tylko tartak, w którym mieszkał Jan Warchoł Zawodnik. W pionkach mieszkał również Woytek Pionka.
Decydujące znaczenie dla obu wsi miał fakt, iż władze Królestwa Polskiego wprowadziło w tym okresie w życie tzw. donacje - wieczyste darowizny dóbr ziemskich dla rosyjskich oficerów w dowód uznania za zasługi dla imperium rosyjskiego. Zgodnie z tymi posunięciami do-bra ziemskie Jedlni otrzymał pułkownik (później generał) Aleksander Bezak. Donacja ta obję-ła inwestycje rządowe w obu wsiach: tartak, młyn, monopol na wyrób i sprzedaż alkoholu, a także wyłączne prawo do połowu ryb w obu stawach.
Rezydencja dyrektora naczelnego PWP
1839 rok - 28 kwietnia tego roku władze rządowe wydały decyzję o oczynszowaniu obu wsi, czyli zamianie pańszczyzny na coroczną opłatę.
1840 rok - po kolejnej licytacji na dzierżawę inwestycji rządowych w obu wsiach wygrał gen. Bezak. Z jego polecenia w Zagożdżonie wybudowano zupełnie nowy młyn (z dużym cztero-promiennym kołem, z którego energia wystarczała by dać moc maszynom w tartaku. Dzierżawca nie żałował pieniędzy na naprawę grobli i upustów, a także na zarybienie obu stawów.
1844 rok - W tym roku Zagożdżon liczył 96 mieszkańców (53 mężczyzn i 43 kobiety), nato-miast Pionki 43 mieszkańców (22 mężczyzn i 21 kobiet).
1864 rok - w roku tym został wydany dekret uwłaszczeniowy, na mocy którego państwo przekazywało chłopom na własność dzierżawione dotychczas grunty.
W tym okresie(1922-39) w Pionkach (do 9.08.1932 roku Zagożdżonie) powstawały nowe budynki użyteczności publicznej i mieszkaniowej oraz kilka fabryk. Robotnicy zamieszkiwali Kolonię Robotniczą, zlokalizowaną blisko PWP i oddzieloną od Kolonii Urzędniczej (z domami dla dyrekcji PWP i urzędników) Parkiem Leśnym. Rozwój tych dwóch kolonii zakończył się na początku lat 30 -tych, gdyż od roku 1928 zaczęła się budowa mieszkań na tzw. Nowej Kolonii. W tym okresie zostały oddane do użytku również obiekty sportowe jak: basen, stadion, Staw Górny oraz kościół pod wezwaniem św. Barbary.
1921 rok - spółka prywatna Okielski i Braubach uruchomiła tartak zatrudniający 100 pracowników.
1923 rok - tereny przy zbiegu obecnej ulicy Chemicznej i ul. dr M. Garszwo wykupiła spółka akcyjna i założyła Przemysłowe Zakłady Chemiczne "Zagożdżon". Produkowały one smary, oleje, farby, zaprawę do froterowania podłóg i pastę do butów.
- Państwowa Wytwórnia Prochów i Materiałów Kruszących (PWPiMK) wybudowała drewniane baraki dla ludzi. Od tego momentu rozbudowywano osiedla pracownicze. Łącznie Wy-twórnia wybudowała 45 budynków wielorodzinnych na osiedlach: Stara Kolonia, Kolonia Centralna i Nowa Kolonia. Budowano różnego rodzaju budynki od budynków typu willowego dla kadry kierowniczej do typu czynszowego dla pracowników. W roku tym powstałą również Orkiestra Dęta założona przez Karola Kiliańskiego.
Kościół w Jedlni Kościelnej
1922 rok -Ministerstwo Spraw Wojskowych w porozumieniu z Ministerstwem Przemysłu i Handlu podjęło decyzję o wybudowaniu w Puszczy Kozienickiej koło wsi Zagożdżon, leżącej przy linii kolejowej Radom - Dęblin, Państwowej Wytwórni Prochów i Materiałów Kruszących (PWPiMK). Stało się tak, gdyż w poprzedniej lokalizacji (Kozienicach) zabrakło rozwiniętej linii kolejowej. Warunki lokalizacyjne okazały się nawet lepsze od warunków w Kozienicach. Wieś leżała w centrum kraju, z dala od wielkich szlaków komunikacyjnych, przy linii kolejowej, otoczona lasami, stawami, rzeką i mokradłami. Warunki takie w dużym stopniu ograniczały możliwość inwigilacji i działania obcego wywiadu. Poza tym w rejonie wsi nie brakowało rąk do pracy. Dyrektorem naczelnym budowy został inż. Karol Kiliański, a dyrektorem technicznym inż. Schneider. W wytwórni zatrudnionych miało być ponad 900 pracowników.
1923 rok - wiosna - rozpoczęto budowę PWPiMK. Zbudowano w pierwszej kolejności baraki mieszkalne i ujęcie wody, warsztat mechaniczny oraz zainstalowano źródło energii elektrycz-nej. Poza tym zbudowano bocznicę kolejową łączącą Wytwórnię ze stacją Zagożdżon oraz rozpoczęto budowę budynków w fabryce.
1924 rok - uruchomiono generator trójfazowy napędzany maszyną parową 1925 rok - zakończono budowę elektrowni kondensacyjnej oraz wybudowano halę warsztatową, stolarni i parowozownię, z których utworzono Centralne Warsztaty Mechaniczne. 1926 rok - zakończono utwardzać drogi dojazdowe , utworzono centralny system alarmowy oraz zorganizowano straż pożarną.
1925 rok - 1 lipca - z inicjatywy pracowników PWP powstaje Spółdzielcze Stowarzyszenie Spożywców Pracowników Wojskowej Wytwórni Prochu w Zagożdżonie", które zajęło się zaopatrzeniem mieszkańców w artykuły spożywcze i przemysłowe.
- wybudowano nowy dworzec kolejowy w Zagożdżonie
- wybudowano Kasę Chorych w Zagożdżonie
1927 rok - 1 kwietnia dr inż. Jan Prot został dyrektorem naczelnym Wytwórni. Dyrektorem technicznym był (początkowo) płk. inż. Henryk Lacape, a od lipca 1927 roku dyrektorem handlowo - administracyjnym został mgr Zygmunt Rakowicz.
- Wytwórnia wybudowała hotel "Lampart" dla kawalerów (obecnie Urząd Miasta). 1929 rok- tartak przejmuje Zarząd Lasów Państwowych w Radomiu; bankrutują Przemysłowe Zakłady Chemiczne "Zagożdżon" a tren zostaje sprzedany mieszkańcom Zagożdżona. - oddano do użytku m.in.: stadion sportowy, Staw Górny. - 12 maja - erygowana zostaje parafia Zagożdżon, co miało związek ze staraniami Komitetu Budowy Kościoła, a którego skład weszli m.in.: ks. dr Edward Ptaszyński, dyrektor PWP dr inż. Jan Prot, poseł do sejmu Jan Makuch. - grudzień - powstała Publiczna Szkoła Dokształcająca Zawodowa przy PWP w Zagożdżonie.
1928 rok - oddano do użytku pocztę.
1930 rok - oddano do użytku budynek "Kasyna". - wybudowano willę "Pod Łabędziami" dla dyrektora technicznego (10 pokoi) oraz oddano do użytku Kasyno Urzędnicze. W roku tym pionkowski Oddział PTK rozpoczął wyznaczać szlaki turystyczne celem popularyzacji Puszczy Kozienickiej oraz miejsc pamięci narodowej. 1931 rok - gminy Jedlnia wyłączone zostały miejscowości Zagożdżon i Pionki i powstała gmina Pionki, z siedzibą urzędu gminnego w Zagożdżonie. 1932 rok - 9 sierpnia - zmieniono oficjalnie nazwę Zagożdżona na Pionki. - PWPiMK w Pionkach otrzymała w tym roku nazwę Państwowa Wytwórnia Prochu (PWP) w Pionkach. - ukończono (dzięki pomocy PWP) kościół pod wezwaniem św. Barbary. 1933 rok - oddano do użytku posterunek policji. 1936 rok - od początku roku szkolnego 36/37 działało Prywatne Koedukacyjne Gimnazjum im. Zrzeszenia Rodzicielskiego. 1937 rok - 1 marca (prawdopodobnie) - z inicjatywy PWP i przy jej pomocy wybudowano Szpital Rejonowy. 1938 rok - oddano do użytku łaźnie miejską z 25 metrowym krytym basenem, wannami i prysznicami, z przeznaczeniem do użytku publicznego. 1939 rok - Pionki uzyskały status osady miejskiej (ok. 7700 mieszkańców).
Dworzec kolejowy w Pionkach (1925 r)
1936 rok - w tym roku głównym chemikiem został inż. Stefam Raczyński, kierownikiem Fabryki Nitrocelulozy i Materiałów Kruszących - kpt. inż. Marian Kolnowski. Dyrektorem Technicznym Wojskowej Wytwórni Amunicji Nr 3 w Dębie został inż. Tadeusz Śmiśniewicz. Kierownikiem Fabryki Prochów Bezdymnych (po przejściu inż. Tadeusza Śmiśniewicza) został inż. Antonii Kamiński, a kierownikiem Centralnego Laboratorium (po odejśiu inż. Jerzego Kardaszewicza) - inż. Eugeniusz Smoliński. Natomiast po odejściu inż. Stefana Raczyńskiego stanowisko głównego chemika objął inż. Henryk Zenftman.
1937 roku - rozpoczęto produkcję pionkitu, materiału wybuchowego stosowanego do produkcji prochów armatnich. W roku tym PWP otrzymała wiele zamówień na dostawy prochów do krajów bałkańskich i Hiszpanii.
PODSTAWOWE ARTYKUŁY PRODUKOWANE W PWP
Nitroceluloza (bawełna strzelnicza), nitroceluloza kolodionowa, prochy bezdymne nitrocelulozowe, eter i spirytus wysoko rektyfikowny, materiały wybuchowe górnicze, materiał wybuchowy saperski "Dunit", proch czarny, ferromit, klisza fotograficza i filmowa, sztuczna skóra, cegła, tarcica.
Źrodło: ''Szkice z dziejów Pionek'' tom I,II,III.
Publikacja w trzech tomach do nabycia w:
-Miejskiej Bibliotece Publicznej
ul.Orzeszkowej 16 tel. (048) 6125662
- PTTK Pionki
Pionki 26-670
Plac Konstytucji 3 Maja 11
tel/fax (048) 6125438
